در ایران، در کنار روش‌های سنتی و علمی گنج‌یابی، بسیاری از مردم به علوم غریبه و جادوگری نیز برای کشف گنج‌ها روی می‌آوردند. باور به وجود طلسم‌ها، دعاهای خاص و کتب سحر و جادو در فرهنگ گنج‌یابی ایرانی بسیار رواج داشت. این باورها در اصل از فرهنگ‌های مختلفی مانند یونان باستان، مصر، و حتی هند به ایران وارد شدند و در طول قرون متمادی تکامل یافتند و در باورهای ایرانی جایگاه خاصی پیدا کردند.
یکی از معروف‌ترین روش‌ها در استفاده از علوم غریبه برای گنج‌یابی، نقشه‌های جادویی بود که در کتب قدیمی و اسناد سحرآمیز یافت می‌شد. در این نقشه‌ها، مکان‌های گنج به‌صورت رمزآلود و با استفاده از علائم خاص نشان داده می‌شد. این نقشه‌ها اغلب به‌دست افرادی که به علوم غریبه و جادوگری آگاه بودند، تهیه می‌شدند و ممکن بود از طلسم‌ها یا فرمول‌های خاص برای نشان دادن مکان دقیق گنج‌ها استفاده کنند.
این روش‌ها نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از فرهنگ‌ها رواج داشته است. برای مثال، در یونان باستان و مصر نیز از چنین نقشه‌هایی برای شناسایی مکان‌های گنج استفاده می‌شد. این نقشه‌ها غالباً توسط روحانیون یا کاهنان تهیه می‌شدند که به علوم غریبه و آشنایی با عددشناسی، رموز کواکب و دیگر اصول جادویی تسلط داشتند.
در فرهنگ ایرانی، استفاده از طلسم‌ها و دعاهای خاص برای دسترسی به گنج‌های پنهان یا محافظت از جان در هنگام حفاری گنج به‌وفور رواج داشت. بسیاری از گنج‌یابان ایرانی، به ویژه در دوران اسلامی، از آیات قرآنی یا دعای مخصوص برای باز کردن درهای بسته یا دفع شیاطین و ارواح در هنگام جستجو استفاده می‌کردند. این دعاها به‌طور معمول برای ایمنی در حین عملیات گنج‌یابی و همچنین برای دستیابی به نتایج مطلوب از سوی افراد ماهر در علوم غریبه خوانده می‌شد.
یکی از رایج‌ترین طلسم‌ها در گنج‌یابی ایرانی، استفاده از آیات قرآن بود که برخی از آنها به‌ویژه برای ایجاد تسهیل در یافتن گنج یا دفع خطرات به‌کار می‌رفتند. این طریقه‌ها در میان مردم به‌صورت شفاهی منتقل می‌شدند و در بسیاری از کتب سحر و جادو به ثبت رسیده‌اند.
در بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌های ایران، از ابزارهای جادویی و فوق طبیعی برای یافتن گنج‌ها یاد شده است. یکی از مشهورترین این ابزارها، آینه‌های جادویی بود که طبق باورهای مردم، قادر به نشان دادن مکان‌های مخفی گنج‌های دفن‌شده بودند. استفاده از آینه‌های جادویی یکی از ابزارهای اصلی جادوگران و عارفان در فرهنگ‌های مختلف جهان بوده است که در ایران نیز مورد توجه بوده است.
علاوه بر آینه‌ها، برخی از افراد با تسلط به علم هواشناسی و حرکات ستارگان معتقد بودند که می‌توانند موقعیت گنج‌ها را از طریق تحلیل موقعیت‌های طبیعی و آسمانی تعیین کنند. این تکنیک‌ها به‌ویژه در دوران‌های قدیم که علوم نجوم و ستاره‌شناسی در بین ایرانیان رواج داشت، مورد استفاده قرار می‌گرفت.
بسیاری از گنج‌یابان که به علوم غریبه آگاهی داشتند، بر این باور بودند که گنج‌ها تحت تاثیر نیروهای ماوراءالطبیعه قرار دارند و برای یافتن آنها باید ارتباط خاصی با این نیروها برقرار کرد. این باور در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی، به‌ویژه در ایران باستان، به‌وفور دیده می‌شد. در این باورها، گفته می‌شود که گنج‌ها در مکانی خاص توسط ارواح یا نیروهای نیک و بد محافظت می‌شوند و برای دسترسی به این مکان‌ها باید از جادو یا راه‌های خاصی استفاده کرد.
یکی از روش‌های متداول برای برقرار کردن این ارتباطات، استفاده از رسم‌ها و آیین‌های مخصوص بود. در بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌ها آمده است که کسانی که به این علوم مسلط بوده‌اند، توانسته‌اند مکان‌های مخفی گنج‌ها را با استفاده از ابزارهایی همچون آینه‌های جادویی یا حتی سیمای ماه و خورشید کشف کنند.
در طول تاریخ ایران، بسیاری از جادوگران و روحانیون به علوم غریبه تسلط داشته و از این علوم در جستجوی گنج‌ها بهره می‌بردند. این باورها و روش‌ها نه تنها در جوامع ایرانی بلکه در جوامع اسلامی و پیش از اسلام نیز رواج داشتند. به‌طور مثال، در دوران ساسانیان و حتی پیش از آن در دوران پارس‌ها، استفاده از علوم غریبه در جستجوی گنج و ثروت‌ها متداول بود.
کتب سحر و جادو که در دوران مختلف به‌ویژه در قرون وسطی نوشته می‌شدند، بخش عمده‌ای از این روش‌ها و دانش‌های غریبه را جمع‌آوری کرده‌اند. این کتاب‌ها معمولاً توسط کاهنان و دانشمندان نوشته می‌شدند که به علوم جادوگری و غریبه آگاهی داشتند و در بسیاری از مواقع، در دربار شاهان و حکام به‌عنوان مشاورانی معتبر مشغول به کار بودند.
حروف ابجد یکی از شاخه‌های مهم از علوم غریبه و باستانی است که در گنج‌یابی و یافتن گنج‌های پنهان در تاریخ ایران و دیگر فرهنگ‌های اسلامی، نقش قابل توجهی ایفا کرده است. این علم که در واقع به تحلیل حروف و اعداد بر اساس سیستم ابجد (که هر حرف الفبا به یک عدد خاص نسبت داده شده است) می‌پردازد، از دیرباز در بسیاری از جستجوهای روحانی و حتی گنج‌یابی‌ها کاربرد داشته است. حروف ابجد در واقع به معنای استفاده از ترکیب‌های خاص حروف و اعداد برای دریافت پیام‌ها و نشانه‌های مخفی است که می‌تواند به افراد در شناسایی مکان‌های دفن گنج‌ها یا اطلاعات مخفی دیگر کمک کند.
علم ابجد بر اساس ترکیب حروف الفبای فارسی یا عربی با اعداد خاص به کار می‌رود. در این علم، هر حرف از الفبا یک عدد مخصوص دارد و از طریق ترکیب حروف مختلف، اعدادی به دست می‌آید که به شکل خاصی برای تعیین موقعیت‌ها، زمان‌ها و مکان‌های گنج استفاده می‌شود. در واقع، این علم به نوعی مانند یک رمزگشایی عمل می‌کند که از طریق آن می‌توان مسیرهایی را که گنج‌ها در آنها دفن شده‌اند، شناسایی کرد.
در سیستم ابجد، هر حرف از الفبا به یک عدد خاص نسبت داده شده است. جدول معروف ابجد به صورت زیر است:
|
حرف |
عدد |
حرف |
عدد |
حرف |
عدد |
حرف |
عدد |
|
ا |
1 |
ب |
2 |
ج |
3 |
د |
4 |
|
ه |
5 |
و |
6 |
ز |
7 |
ح |
8 |
|
ط |
9 |
ی |
10 |
ک |
20 |
ل |
30 |
|
م |
40 |
ن |
50 |
س |
60 |
ع |
70 |
|
ف |
80 |
ص |
90 |
ق |
100 |
ر |
200 |
|
ش |
300 |
ت |
400 |
ث |
500 |
خ |
600 |
|
ذ |
700 |
ض |
800 |
ظ |
900 |
غ |
100 |
برای یافتن معادل عددی کلمه "گنج" (Ganj) در سیستم ابجد، باید حرف‌های این کلمه را با توجه به جدول ابجد به اعداد تبدیل کنیم.
|
نوع ابجد |
گ |
ن |
ج |
جمع عددی |
|
ابجد کبیر |
20 |
50 |
3 |
73 |
|
ابجد صغیر |
8 |
2 |
3 |
13 |
|
ابجد مفصل کبیر |
101 |
106 |
53 |
260 |
در گنج‌یابی با استفاده از حروف ابجد، معمولاً چند روش مختلف به کار می‌رود:
ترکیب اعداد و حروف برای تعیین موقعیت جغرافیایی: در این روش، حروفی که از کلمات یا جملات خاص استخراج می‌شوند، با اعداد و ارقام مخصوص ترکیب شده و از آنها برای تعیین نقاط جغرافیایی و جهت‌های مورد نظر در جستجو استفاده می‌شود. برای مثال، ممکن است یک کلمه یا عبارت خاص که در کتاب‌های باستانی یا متون جادوگری وجود دارد، به اعدادی تبدیل شود که نشان‌دهنده مکان گنج باشد.
استفاده از کلمات خاص و جملات رمزآلود: جملات یا کلماتی که در کتاب‌های سحر و جادو یافت می‌شوند، معمولاً با استفاده از علم ابجد تبدیل به عدد می‌شوند. این اعداد سپس به‌طور خاص در نقشه‌ها یا دفینه‌های گنج به‌کار می‌روند. به عبارت دیگر، این اعداد و حروف به عنوان نشانه‌های پنهانی برای مکان‌هایی هستند که گنج‌ها در آنها دفن شده‌اند.
چیدن حروف و اعداد در شکل‌های خاص: در بسیاری از مواقع، از ترکیب‌های پیچیده حروف و اعداد استفاده می‌شود که به شکل‌های خاصی تنظیم شده‌اند. این ترکیب‌ها گاهی اوقات در نقشه‌های جادویی یا کتب سحر و جادو دیده می‌شوند که برای نشان دادن مکان گنج‌ها استفاده می‌شوند.
در تاریخ ایران و دیگر سرزمین‌های اسلامی، استفاده از حروف ابجد در جستجوی گنج بسیار رایج بوده است. در بسیاری از متون جادوگری و تاریخی آمده است که گنج‌یابان و روحانیون برای یافتن دفینه‌های پنهان‌شده از این علم استفاده می‌کردند.
مثال تاریخی 1: جستجو برای گنج‌های دوره ساسانی
در دوران ساسانیان، بسیاری از مقامات و اشراف به استفاده از علم اشکال، علم حروف و علم اعداد و ... برای پیدا کردن گنج‌ها و غنایم جنگی روی می‌آوردند. گفته می‌شود که بسیاری از گنج‌های پنهان‌شده توسط پادشاهان ساسانی در مناطقی مشخص از ایران با استفاده از این علوم کشف شده‌اند. در این دوره، روحانیون زرتشتی از علم ابجد برای تعیین موقعیت‌های خاص گنج‌ها بهره می‌بردند.
مثال تاریخی 2: استفاده از حروف ابجد در دوران اسلامی
در دوران اسلامی، روحانیون و دانشمندان اسلامی نیز به استفاده از علم اشکال، علم حروف و علم اعداد و ... برای کشف گنج‌ها و ذخایر پنهانی پرداختند. بسیاری از این افراد معتقد بودند که می‌توان با استفاده از آیات قرآن و ترکیب آنها با حروف ابجد، اطلاعات دقیق‌تری درباره مکان گنج‌ها به‌دست آورد. به‌طور مثال، در بسیاری از متون باستانی اسلامی آمده است که گنج‌یابان برای یافتن دفینه‌های قدیمی، از ترکیب حروف خاص قرآنی استفاده می‌کردند تا مکان گنج‌های پنهانی را پیدا کنند.
استفاده از علم اشکال، علم حروف و علم اعداد و ... تنها در ایران و دنیای اسلامی رواج نداشت. این علم در بسیاری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های باستانی نیز کاربرد داشته است. برای مثال:
در یونان باستان و مصر باستان، از سیستم‌های مشابه برای رمزگشایی از نشانه‌ها و یافتن گنج‌ها استفاده می‌شد.
در هند باستان نیز از سیستم‌های عددی مشابه برای یافتن مکان‌های گنج و منابع پنهان استفاده می‌شد که شبیه به علم اشکال، علم حروف و علم اعداد و ... در فرهنگ ایرانی است.
انتقاد و ابهام‌ها:
با وجود اینکه استفاده ازعلم حروف ابجد در گنج‌یابی در تاریخ ایرانی و اسلامی بسیار رایج بوده است، بسیاری از منتقدان و پژوهشگران این علم را خرافی یا بی‌اساس می‌دانند. آنها معتقدند که این سیستم‌ها تنها به‌عنوان ابزاری برای فریب یا جذب مردم به استفاده از طلا و جواهرات به‌وجود آمده‌اند و هیچ‌گونه اثبات علمی یا منطقی برای این ادعاها وجود ندارد.
در فرهنگ باستانی ایران و بسیاری از تمدن‌های دیگر، نقوش و طلسم‌ها نقشی حیاتی در پنهان‌سازی و محافظت از گنج‌ها داشته‌اند. کسانی که گنجی را دفن می‌کردند، به‌منظور حفاظت از آن در برابر غارتگران و افراد ناآگاه، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کردند، از جمله حکاکی نقوش رمزی بر روی سنگ‌ها و به‌کارگیری طلسم‌ها و ادعیه خاص. در این بخش، به بررسی دقیق این دو عنصر کلیدی در گنج‌یابی پرداخته‌ایم.
نقوش و حکاکی‌های روی سنگ‌ها و صخره‌ها یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده در مخفی کردن گنج‌ها بودند. این نقوش نه‌تنها مکان دفینه را نشان می‌دادند، بلکه گاهی برای گمراه کردن گنج‌یابان نیز طراحی می‌شدند. در اینجا به بررسی انواع نقوش و معانی آنها می‌پردازیم.
الف) نقوش حیوانات
مار: مار یکی از مهم‌ترین نمادهای گنج محسوب می‌شود. در بسیاری از موارد، وجود نقش یک مار بر روی سنگ‌ها به معنای حفاظت گنج توسط نیروهای ماورایی است. برخی باور دارند که این نوع دفینه‌ها با طلسم‌های قوی محافظت شده‌اند.
عقرب: عقرب نماد خطر و طلسم‌های سمی است. گنج‌هایی که در نزدیکی این نماد یافت می‌شوند، معمولاً دارای تله‌های فیزیکی یا ماورایی هستند.
لاک‌پشت: لاک‌پشت نشانه‌ای از دفینه‌های پنهان‌شده در اعماق زمین است. اگر در نزدیکی این نماد گودالی باشد، ممکن است نشانه‌ای از تونل یا مخفی‌گاه باشد.
شیر: شیر نماد قدرت و سلطنت است. نقش شیر معمولاً در کنار مقبره‌های پادشاهان و سرداران دیده می‌شود و نشان‌دهنده گنج‌های سلطنتی است.
ب) نقوش هندسی
دایره: دایره معمولاً به معنای وجود یک چاه یا محوطه‌ای مدور است که گنج در مرکز آن قرار دارد.
مثلث: مثلث به معنای وجود یک مسیر سه‌راهی برای دستیابی به دفینه است. این نوع نشانه‌ها معمولاً در نقاط مرتفع و صعب‌العبور یافت می‌شوند.
صلیب یا بعلاوه (+): این نماد اغلب به مفهوم مکان‌های مقدس مرتبط است. در برخی موارد، صلیب‌ها نشان‌دهنده مقبره‌هایی با اشیای قیمتی هستند.
ج) نقوش انسانی و دست‌ساز
نقش دست: اگر یک دست به‌صورت حکاکی‌شده روی سنگ باشد، نشان‌دهنده یک ورودی مخفی در همان نزدیکی است.
چشم: نماد چشم معمولاً برای هشدار دادن درباره طلسم‌ها و محافظت ماورایی استفاده شده است.
پای انسان: پای حکاکی‌شده روی سنگ نشان می‌دهد که مسیر مشخص‌شده باید دنبال شود تا به دفینه برسیم.
طلسم‌ها از گذشته‌های دور به‌عنوان ابزاری برای محافظت از گنج‌ها استفاده می‌شدند. بسیاری از دفینه‌ها نه‌تنها به‌صورت فیزیکی مخفی شده‌اند، بلکه با استفاده از نیروهای جادویی و دعاهای خاص، در برابر افراد ناآگاه حفاظت شده‌اند. طلسم‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: طلسم‌های ماورایی (روحی و جنّی) و طلسم‌های فیزیکی (مکانیکی و شیمیایی).
الف) طلسم‌های ماورایی
این نوع طلسم‌ها شامل استفاده از نیروهای جادویی برای محافظت از دفینه‌ها هستند. برخی از معروف‌ترین طلسم‌های ماورایی عبارتند از:
1. طلسم جنّی و ارواح نگهبان
در بسیاری از فرهنگ‌ها، اعتقاد بر این است که جن‌ها و ارواح به‌عنوان محافظ گنج‌ها منصوب شده‌اند. این ارواح معمولاً از طریق دعاها و سحرهای خاص در محل دفینه احضار شده و تا زمانی که طلسم باطل نشود، در آنجا باقی می‌مانند.
افرادی که بدون آگاهی وارد این مناطق شوند، ممکن است دچار توهم، ترس شدید، یا حتی بیماری‌های ناگهانی شوند.
2. طلسم دود و سایه
در برخی دفینه‌ها، هنگام نزدیک شدن به گنج، دود یا سایه‌هایی مرموز ظاهر می‌شوند که باعث ترس و وحشت افراد می‌شوند. این اثرات معمولاً توسط طلسم‌های خاص ایجاد شده و از طریق ذکرهای ویژه‌ای قابل باطل شدن هستند.
3. طلسم حیوانات نگهبان
برخی طلسم‌ها باعث می‌شوند که حیواناتی مانند مارها، سگ‌ها، یا پرندگان خاص از دفینه‌ها محافظت کنند. در بسیاری از موارد، گنج‌یابان گزارش داده‌اند که هنگام حفاری، با هجوم مارهای سمی مواجه شده‌اند.
ب) طلسم‌های فیزیکی (مکانیکی و شیمیایی)
علاوه بر طلسم‌های ماورایی، برخی از گنج‌ها دارای تله‌های فیزیکی و شیمیایی هستند که برای حفاظت از دفینه تعبیه شده‌اند.
1. تله‌های سنگی و ریزشی
بسیاری از دفینه‌ها در غارها یا تونل‌هایی قرار دارند که با مکانیزم‌های خاص، در صورت حفاری اشتباه، سنگ‌ها و خاک روی گنج‌یابان فرو می‌ریزند.
2. تله‌های سمی
در برخی از مقبره‌ها و دفینه‌های مهم، ظروف یا پوشش‌هایی از مواد سمی مانند جیوه، آرسنیک، یا گازهای خطرناک وجود دارد که می‌توانند باعث مرگ یا مسمومیت شدید شوند.
3. تله‌های آب و گِل
برخی از گنج‌ها به‌گونه‌ای دفن شده‌اند که اگر کسی به روش نادرستی حفاری کند، آب یا گِل به داخل چاله هجوم می‌آورد و راه فرار را می‌بندد.
گنج‌یابان سنتی برای خنثی کردن طلسم‌ها، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کردند. برخی از این روش‌ها شامل:
الف) دعاها و اذکار خاص
برخی از دعاهای قرآنی و تعویذات خاص برای از بین بردن تأثیرات ماورایی طلسم‌ها استفاده می‌شوند. معروف‌ترین آنها عبارتند از:
آیه‌الکرسی: برای باطل کردن طلسم‌های جنّی
سوره جن و سوره یس: برای محافظت در برابر نیروهای نامرئی
ب) استفاده از مواد خاص
سرکه و آب زعفران: در برخی موارد، پاشیدن این ترکیبات بر روی مکان دفینه به خنثی شدن طلسم کمک می‌کند.
آهن و نقره: برخی اعتقاد دارند که حمل نقره یا آهن خالص، تأثیرات منفی طلسم‌ها را کاهش می‌دهد.
ج) رعایت اصول باستان‌شناسی
روش‌های علمی امروزی، مانند استفاده از ابزارهای پیشرفته و مطالعه متون باستانی، می‌توانند بدون نیاز به روش‌های سنتی، طلسم‌ها و نشانه‌های گنج را شناسایی و رمزگشایی کنند.
گنج‌یابی در ایران با پیامدهای قانونی زیادی همراه است، چرا که بسیاری از گنج‌ها ممکن است در مناطق باستانی یا نزدیک به آثار تاریخی و فرهنگی دفن شده باشند. طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران، حفاری در مناطق باستانی و کشف گنج‌های زیر زمین بدون مجوز قانونی جرم است. این قوانین برای حفاظت از میراث فرهنگی و جلوگیری از آسیب به آثار تاریخی تصویب شده‌اند.
اگر فردی بدون اجازه به حفاری بپردازد، می‌تواند با جریمه‌های سنگین مالی یا حتی زندان مواجه شود. در بسیاری از موارد، حفاری‌های غیرمجاز سبب تخریب آثار باستانی می‌شود و این امر نه تنها به تاریخ ایران آسیب می‌زند بلکه به هویت ملی نیز لطمه وارد می‌آورد. به همین دلیل، قانون‌گذاران ایرانی قوانینی سخت‌گیرانه برای حفاظت از میراث فرهنگی کشور وضع کرده‌اند.
دولت ایران به افرادی که علاقه‌مند به گنج‌یابی هستند، توصیه می‌کند که از طریق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اقدام کنند و تنها در صورتی که مجوز قانونی داشته باشند، می‌توانند اقدام به حفاری کنند.
گنج‌یابی در ایران نه تنها پیامدهای قانونی، بلکه پیامدهای اخلاقی و اجتماعی نیز دارد. گنج‌یابی به طور غیرمجاز می‌تواند باعث تخریب محیط زیست و آسیب به اکوسیستم‌های طبیعی شود. حفاری‌های غیرمجاز به ویژه در مناطق حساس، می‌تواند باعث فرسایش خاک، آلودگی منابع آب، و تخریب زمین‌های کشاورزی شود.
از سوی دیگر، گنج‌یابی ممکن است باعث ایجاد درگیری‌های اجتماعی میان افراد محلی و دولت شود. برخی از افراد که به گنج‌یابی علاقه دارند، ممکن است با حفاری در مناطق تاریخی یا خصوصی به حقوق دیگران تجاوز کنند. این نوع رفتارها می‌تواند به تضعیف اعتماد اجتماعی و افزایش تنش‌های محلی منجر شود.
همچنین، گنج‌یابی به افراد و خانواده‌ها فشار اقتصادی وارد می‌کند. در برخی موارد، اشخاصی که به امید یافتن گنج به حفاری‌های غیرمجاز دست می‌زنند، سرمایه‌های خود را صرف می‌کنند و در پایان هیچ چیزی به دست نمی‌آورند.
در قرآن کریم و احادیث اسلامی، اشاره‌هایی به گنج‌ها، ثروت، و چگونگی دستیابی به آنها وجود دارد. در حالی که بیشتر این موارد به دنبال غنای معنوی و اخلاقی هستند، برخی از آنها به عنوان راهنمایی برای استفاده صحیح از منابع و دارایی‌های دنیوی نیز مطرح شده‌اند. در اینجا به برخی آیات و روایات مرتبط با گنج اشاره می‌کنیم.
در قرآن کریم، گنج و ثروت معمولاً به عنوان موهبت‌های الهی و در برخی موارد به عنوان آزمایش و ابتلا از سوی خداوند برای انسان‌ها مطرح شده‌اند. در این آیات، به موضوعات مربوط به منابع طبیعی، استفاده صحیح از ثروت و نحوه جستجوی آن اشاره شده است.
آیه 27 سوره حجر (آیه "وَفَجَّرْنَا ٱلْأَرْضَ عُيُونًۭا فَٱلْتَقَى ٱلْمَآءُ عَلَىٰٓ أَمْرٍۢ قَدَرٍۢ)
در این آیه، اشاره به داستان نوح (ع) و طوفان عظیم شده است. در این زمینه، یکی از مفاهیم قابل توجه که به گنج‌ها مرتبط است، اشاره به فشرده شدن منابع طبیعی در اعماق زمین است که بعداً به عنوان گنج‌های نهانی توسط انسان‌ها کشف می‌شود.
"و زمین را چشمه‌های آب گشودیم و آب‌ها با هم جمع شدند به دستور الهی برای انجام تقدیر."
این آیه به نوعی به منابع پنهانی زیر زمین اشاره دارد که ممکن است در طول زمان به گنج‌های گرانبها تبدیل شوند. برخی از مفسران این آیات را به منابع طبیعی و گنج‌های مخفی که در زمین وجود دارند، مرتبط می‌دانند.
آیه 49 سوره فرقان (آیه "وَٱلَّذِينَ إِذَآ أَنفَقُوا۟ لَمْ يُسْرِفُوا۟ وَلَمْ يَقْتُرُوا۟ وَكَانَ بَيْنَ ذَٰلِكَ قَوَامًۭ)
در این آیه، خداوند به نحوه استفاده صحیح از منابع و ثروت اشاره می‌کند و این که نباید در خرج کردن اسراف کرد یا آن را به تنگی و تنگ‌نظری انجام داد. این آیه از دیدگاه اخلاقی نیز برای گنج‌یابی و استفاده از ثروت‌ها راهنمایی می‌کند.
"و کسانی که هنگامی که خرج می‌کنند نه اسراف می‌کنند و نه بخل می‌ورزند و بین این دو حد قرار می‌گیرند."
این آیه به انسان‌ها می‌آموزد که ثروت و گنج باید با عقلانیت و مسئولیت مدیریت شود.
آیه 55 سوره زمر (آیه "قُلْ لِلَّهِ ٱلْمَغْرِبُ وَٱلْمَشْرِق)
در این آیه، خداوند به مالکیت مطلق خود بر مشرق و مغرب اشاره می‌کند و یادآور می‌شود که همه چیز در جهان تحت سلطه خداوند است. مفهوم این آیه در ارتباط با گنج‌ها به این صورت است که هیچ چیز در زمین از جمله گنج‌ها از دسترس خداوند خارج نیست.
"بگو: برای خداوند است مشرق و مغرب، هر کسی که بخواهد، در آنها جایگاه خود را تعیین می‌کند."
این آیه یادآوری می‌کند که حتی گنج‌ها و منابع زیرزمینی نیز در اختیار خداوند قرار دارند و انسان‌ها تنها برای استفاده از آنها مسئول هستند.
روایت 1: حدیث از امام علی (ع)
امام علی (ع) در یکی از خطبه‌های خود در نهج البلاغه درباره ثروت و گنج‌ها چنین فرمودند:
"ثروت و گنج به مانند آب در دریا هستند؛ اگر انسان آنها را برای خود ذخیره کند، باعث غرق شدن خود خواهد شد."
این حدیث بر اهمیت استفاده صحیح و درست از ثروت تأکید دارد و به جستجوی گنج و جمع‌آوری بی‌دلیل آن هشدار می‌دهد.
روایت 2: حدیث از پیامبر اکرم (ص)
پیامبر اسلام (ص) در مورد نحوه استفاده از گنج‌ها و ثروت‌ها چنین فرمودند:
"ثروت و گنج برای کسی که آنها را در راه خدا خرج کند، نیکو است و برای کسی که در آنها بخل ورزد، عذاب دردناکی در انتظار اوست."
این حدیث نشان می‌دهد که داشتن گنج و ثروت در صورتی که برای منافع دنیوی و اخروی استفاده شود، مورد تایید است.
روایت 3: حدیث از امام صادق (ع)
امام صادق (ع) درباره جستجوی گنج‌های پنهان چنین فرمودند:
"هر کسی که برای جستجوی گنج از راه درست و مشروع حرکت کند، خداوند او را موفق خواهد ساخت، اما نباید به روش‌های غیراخلاقی و نادرست متوسل شود."
این حدیث نیز بر لزوم جستجوی گنج به شیوه‌های مشروع و اخلاقی تأکید دارد.
در دیدگاه‌های اسلامی، گنج و ثروت تنها به‌عنوان ابزاری برای آزمایش انسان‌ها در نظر گرفته شده‌اند. مهم این است که انسان‌ها در مسیر جستجوی گنج و ثروت به خداوند توجه داشته باشند و از روش‌های نادرست یا فریبکارانه استفاده نکنند. همچنین در اسلام، گنج‌های معنوی که از طریق انجام اعمال نیکو و تقوا به دست می‌آیند، از گنج‌های دنیوی ارجح‌تر هستند.
نتیجه گیری:گنج‌یابی در ایران به‌عنوان یک فرآیند باستانی و فرهنگی، به طور گسترده با جنبه‌های تاریخی، دینی، فرهنگی و علمی ارتباط دارد. از جنبه‌های مختلف، چه در قرآن و روایات معصومین، چه در استفاده از علوم غریبه و حتی علم جفر و حروف ابجد، همگی یک نکته مشترک دارند: گنج‌ها و ثروت‌های دنیوی اگر در مسیر صحیح و برای اهداف نیکو استفاده شوند، می‌توانند مفید و ارزشمند باشند. در عین حال، جستجوی بی‌حد و حصر برای گنج‌های مادی، به‌ویژه وقتی که منجر به غفلت از ارزش‌های معنوی و اخلاقی می‌شود، می‌تواند انسان را از مسیر اصلی و صحیح زندگی منحرف کند.
نویسنده : حکیم موسی نصراللهی بروجردی